Gmina Wysokie Mazowieckie zajmuje obszar w południowo-zachodniej części Województwa Podlaskiego, leży na terenie „Zielonych Płuc Polski”.

Od strony północnej Wysokie Mazowieckie graniczy z Kotliną Biebrzańską, od strony wschodniej z Doliną Górnej Narwi. Od południa granicę obszaru wyznacza dolina rzeki Bug, a od zachodu Międzyrzecze Łomżyńskie z wałem Czerwonego Boru.

W początkach polskiej państwowości było to pogranicze Mazowsza z Rusią, a później Polski i Litwy. W rywalizacji o te tereny największą aktywność wykazali książęta mazowieccy, którym w okresie od X do XIII wieku udało się stworzyć na tym obszarze organizację grodową i przyporządkować te ziemie. Dzisiejsi mieszkańcy to właśnie potomkowie drobnej szlachty mazowieckiej, która osiedliła się tu za czasów Księstwa Mazowieckiego.

Mazowieckim osadnikom zawdzięczamy powstanie pierwszych osad na tych terenach. Jedną z nich była osada Wysokie. Nazwa Wysokie ma związek z topografią. Pierwotnie osadę wzniesiono na prawej stronie rzeki Brok na wysoczyźnie, która w tej okolicy wznosi się ok. 150 m n.p.m. Jest to osada dawnej ziemi drohickiej leżącej w kasztelanii święckiej, której ślady pozostały do dziś w postaci grodziska w Święcku Strumiany.

W 1464 roku Kazimierz IV Jagiellończyk założył osadę Wysokie, zaś w 1492 roku osadził miasto Wysokie "na czynszu", natomiast książę Aleksander aktem z dnia 11 września 1494 roku określił granicę nowo założonego miasta i nadał wójtostwo Janjowi Hińczy. W 1503 roku ten sam władca, już jako król Aleksander Jagiellończyk, wydał w Wilnie przywilej, na mocy którego miasto otrzymało prawa magdeburskie następstwem czego był szybki rozwój miasta, które w XVI wieku stało się jednym z najważniejszych ośrodków miejskich na Podlasiu.

Na terenie gminy znajdują się liczne zabytkowe budowle świeckie i sakralne oraz obiekty o wartościach kulturowych, archeologicznych, które świadczą o historycznym bogactwie tych ziem.

W mieście Wysokie Mazowieckie znajduje się kościół filialny z 1798 roku w stylu bizantyjskim (dawnej cerkiew unicka), który był pierwszą budowlą murowaną w mieście Wysokie Mazowieckie oraz kościół Wszystkich Świętych z 1875 roku.

W mieście znajduje się także kościół parafialny pw. św. Jana chrzciciela. Parafia jest jedną z dwóch parafii rzymskokatolickich na terenie miasta, należy do dekanatu Wysokie Mazowieckie w diecezji łomżyńskiej. Powstała w 1496 r. dzięki fundacji ówczesnego wielkiego księcia litewskiego Aleksandra Jagiellończyka oraz starosty drohickiego Jakuba Dowoyny.

Do ważnych historycznych pozostałości w mieście zaliczane są: grób powstańców z 1863 roku na cmentarzu w Wysokiem Mazowieckiem, kapliczka murowana z drugiej połowy XIX wieku przy ul. Jagiellońskiej w Wysokiem Mazowieckiem wewnątrz rzeźba św. Jana Nepomucena wykonana z drewna, cmentarz żydowski, do dziś zachowało się 20 nagrobków, najstarszy z 1882 roku oraz podwójne krzyże ustawione na rozwidleniu dróg do Czyżewa i Bryk świadczą o przebytej epidemii cholery i w potocznej tradycji ustnej noszą nazwę „Krzyży cholerycznych”.

Na terenie gminy w Tyborach-Kamiance znajduje się Pałac Roszkowskich. Dwór zbudowano po 1857 r. Spalony został w czasie II wojny światowej. Po remoncie w latach 1965-1969 jest siedzibą archiwum Polskiej Akademii Nauk.

źródło: 1

oprac. Paulina Dulewicz

fot. Kamil Timoszuk, Anna Augustynowicz