Położona jest w południowo-zachodniej części woj. podlaskiego. Sąsiaduje z gminami: Brańsk, Ciechanowiec, Grodzisk i Klukowo. Zajmuje powierzchnię 70 km², z czego prawie 40 procent stanowią lasy. Liczba mieszkańców wynosi ok. 1900 osób. W skład gminy wchodzi 9 sołectw.

Nazwa Rudka prawdopodobnie wywodzi się od niewielkich złóż rudy żelaza, zalegających w podmokłym, torfiastym gruncie nad rzeką Nurzec. Pierwsza źródłowa wzmianka o Rudce pochodzi z 1434 r. i mówi o nadaniu jej Pretorowi z Korczewa.

Ossolińscy, Potoccy i zespół pałacowy

W latach 1560–1647 „włością rudzką”, w skład której wchodziły Wilczochy, Lubieszcze, Spieszyn, Czarna, Targówek, Plutowo, Małyszczyn, Kozłowo, Korycin i Siemiony, władali Kiszkowie. W 1647 lub 1649 r. majątek przejął Zbigniew Ossoliński, starosta drohicki. W drugiej połowie XVII wieku Rudka stała się silnym ośrodkiem targowym, obsługującym zarówno wieś, jak i dwór. W 1664 r. otrzymała przywileje na dwa jarmarki i jeden targ, co wpłynęło na ożywienie gospodarcze i zwiększyło wpływy majątku magnatów.

Ossolińscy byli właścicielami Rudki najdłużej, bo ponad 250 lat i właśnie im miejscowość zawdzięcza swój rozwój.

Pamiątką, którą zostawili po sobie, jest wzniesiona w 1763 r. rezydencja magnacka. Był to w tamtym czasie budynek parterowy z mieszkalnym poddaszem i piętrowym ryzalitem środkowym, z narożnymi alkierzami i czterokolumnowym portykiem. Z przodu budowli wyryta została sentencja „Pro suo commodo Alexander Ossolinski aedificavit”, czyli „Zbudowany dla własnej wygody Aleksandra Ossolińskiego”.

W XIX stuleciu majątkiem zarządzała rodzina Potockich. Wanda, dziedziczka i córka ostatniego właściciela Rudki, Wiktora Maksymiliana Ossolińskiego, poślubiła arystokratę Tomasza Potockiego i tym samym pałac przeszedł w posiadanie tego rodu. W XX wieku dwór został rozbudowany i stał się rezydencją w stylu neobarokowym.

W pobliżu pałacu usytuowane są: oficyna z 1. poł. XIX w., murowana oranżeria z 2. poł. XVIII w., budynki gospodarcze i czworaki murowane i drewniane z XIX i 1. połowy XX w., magazyn zbożowy z 1852 r., przebudowany w 1921 r., park pałacowy w stylu angielsko-francuskim założony w 1763 r. i przekomponowany po 1913 r.

Obecnie odbudowana po zniszczeniach dokonanych w czasie II wojny światowej rezydencja jest ośrodkiem edukacyjnym. Mieści się w niej Zespół Szkół Rolniczych im. Ks. Krzysztofa Kluka.

Lasy bogactwem naturalnym gminy

Niewątpliwą atrakcją przyrodniczą gminy jest kompleks lasów iglasto-liściastych wchodzących w skład Nadleśnictwa Rudka. Obejmuje on obszar 2810 ha, w którym znajdują się rezerwaty przyrody, stanowiska chronionych roślin i zwierząt, skupiska dębów w wieku od 150 do 500 lat, stanowiska bobrów oraz ptaków chronionych, między innymi orła bielika, orła krzykliwego, bociana czarnego.

Walory przyrodniczo-turystyczne uzupełniają istniejące powierzchniowe zbiorniki wodne, zajmujące obszar około 10 ha oraz przepływająca przez teren gminy rzeka Nurzec. Naturalne rozlewiska i czysta woda zachęcają do uprawiania wędkarstwa oraz do korzystania z naturalnych kąpielisk.

Miejsca, które także warto odwiedzić

Wśród urokliwych miejsc, które należy zobaczyć, jest kościół rzymskokatolicki pw. Trójcy Przenajświętszej w Rudce wybudowany w 2. połowie XVIII w. Murowaną świątynię ufundował Franciszek Maksymilian Ossoliński. Budowę prowadzili majstrzy sztuki murarskiej z Warszawy pod kierunkiem ks. Michała Kokoszki (zm. 1769), ówczesnego proboszcza. W latach 1928-1930 Franciszek Salezy Potocki sfinansował gruntowny remont ścian kościoła. W świątyni znajduje się ołtarz poświęcony świętemu Rochowi, patronowi epidemii i chorób zakaźnych.

Wizytówką Rudki jest także rzeźba drewniana św. Floriana w murowanej kapliczce u zbiegu ulic Ciechanowieckiej i Wolności. Powstała ona w 2. połowie XVIII wieku.

oprac.: Cezary Rutkowski
na podst.:  drohiczynska.pl, atrakcjepodlasia.pl, wikipedia.pl
red.: Anna Augustynowicz
fot.: Kamil Timoszuk