Gmina Dąbrowa Białostocka położona jest nad Kropiwną, czyli lewym dopływem Biebrzy, w otulinie Biebrzańskiego Parku Narodowego.

We wczesnym średniowieczu ziemię tę porastała olbrzymia puszcza, którą z jednej strony okalały rozciągające się nad rzeką Biebrzą bagna. W XI wieku obszary te weszły w skład Rusi Kijowskiej, a po jej rozpadzie stanowiły obszar ekspansji książąt litewskich. Rozwój osadnictwa na tych terenach wiązał się jednak z kolonizacją Puszczy Nowodworskiej, która rozpoczęła się na początku XVI wieku. Wynikiem tego procesu było powstanie wsi: Nowy Dwór, Chilmony, Kropiwno oraz samej Dąbrowy, jako wsi królewskiej (w 1558 bojar Kuźma Horczakowicz oddał królowi Zygmuntowi Augustowi wieś Dąbrowę w zamian za inne ziemie). Reformy gospodarcze Królowej Bony oraz korzystne położenie na skrzyżowaniu szlaków handlowych spowodowały szybki rozwój Dąbrowy, dzięki czemu już w XVII wieku stała się ona osadą targową. Splendoru tym terenom dodała letnia rezydencja w Kamiennej (wsi położonej w pobliżu Dąbrowy) Piotra Wiesiołowskiego - dzierżawcy leśnictwa perstuńskiego i nowodworskiego, a później marszałka nadwornego litewskiego. Był on fundatorem wybudowanego w XVI wieku kościoła św.Anny, który zachował się do czasów współczesnych i jest najstarszą drewnianą budowlą na Podlasiu.

Dąbrowa została po raz pierwszy wymieniona jako miasto w 1712 roku. Prawa miejskie otrzymała w latach 1772-1775 dzięki staraniom podskarbiego litewskiego Antoniego Tyzenhausa. Po III rozbiorze Polski Dąbrowa na krótko weszła w skład zaboru pruskiego i otrzymała rangę miasta powiatowego.

Zabytki znajdujące się na terenie gminy:

• Kościół rzymskokatolicki pod wezwaniem św. Stanisława Biskupa i Męczennika. Jest to kościół murowany w stylu neogotyckim z lat 1897–1902. Obok znajduje się cmentarz przykościelny z XVI wieku i kapliczka murowana z XIX/XX wieku, upamiętniająca poprzednią, drewnianą świątynię;

• Cerkiew Świętych Niewiast Niosących Wonności w Jacznie, drewniana cerkiew prawosławna z II połowy XIX wieku na cmentarzu parafialnym;
• Wiatrak betonowy z 1924 roku – typ holender;
• Kalno – dawny majątek ziemski rozparcelowany po II wojnie światowej. Niegdyś dwór, siedziba administratora Klucza Kalniańskiego;
• Cmentarz Żydowski z XVII wieku – drugi cmentarz żydowski w Dąbrowie Białostockiej, ostatni pochówek odbył się w 1945 roku.
• W Dąbrowie Białostockiej przed II wojną światową istniały dwie synagogi, szkoła żydowska oraz łaźnia żydowska.
• W mieście znajduje się również cerkiew św. Jana Teologa. Początkowo prawosławni mieszkańcy Dąbrowy Białostockiej należeli do parafii w Jacznie. Jesienią 1983 r. rozpoczęto budowę cerkwi. Dnia 1 października 1995 r. arcybiskup Sawa dokonał konsekracji cerkwi parafialnej.

W gminie Dąbrowa Białostocka znajduje się Sanktuarium Maryjne w Różanymstoku. Sanktuarium wraz z Cudownym Obrazem Matki Boskiej było wzniesione na wzór kościoła jezuickiego w Grodnie. Budowę rozpoczął w 1759 roku przeor dominikanów o. Remigiusz Zahorowski. Kościół zbudowany przez dominikanów znalazł się później w posiadaniu księży diecezjalnych, w okresie zaborów - we władaniu księży prawosławnych, po odzyskaniu przez Polskę niepodległości do dnia dzisiejszego opiekują się nim Salezjanie.

Obecnie Sanktuarium stanowi część "Transgranicznego Szlaku Pielgrzymkowego", który rozpoczyna się w Sanktuarium w Choroszczy, następnie przebiega przez Różanystok, Krasnybór, Sejny, Druskienniki, Wilno na Litwie i kończy się w miejscowości Aglona na Łotwie. Różanystok znajduje się również na trasie "Transgranicznego Szlaku Dominikańskiego".

Dąbrowa Białostocka jest gminą malowniczo położoną wśród morenowych wzgórz Wysoczyzny Białostockiej, na przedpolu otuliny Biebrzańskiego Parku Narodowego (BPN), który zajmuje 7 proc. jej powierzchni. Miasto Dąbrowa Białostocka, liczące ponad 6000 mieszkańców, stanowi dobry punkt wypadowy w północną część BPN i Puszczę Augustowską. Warto również podkreślić to, że przez gminę przebiega "Szlak bociani", a spośród gatunków ptaków na tych terenach spotkać można: bociana białego, bociana czarnego, łabędzia niemego, myszołowa zwyczajnego, kuropatwę, żurawia, czajkę i wiele innych, interesujących przyrodniczo gatunków.

oprac. Paulina Dulewicz

fot. UMWP

źródło: Urząd Miejski w Dąbrowie Białostockiej