Jak przeczytać można w złożonym w prowadzącym Listę ministerstwie rolnictwa wniosku, historycznie tereny województwa podlaskiego od wieków były mocno związane z uprawą zbóż, które przerabiano na miejscu oraz masowo wysyłano na handel rzekami – Narwią, Bugiem i dalej Wisłą.

Związane z tym ślady kulturowe obecne są po dziś dzień w obrzędach, pieśniach i porzekadłach. O tym, jak bardzo rozwijało się młynarstwo na Podlasiu już w czasach staropolskich świadczą chociażby zapisy z XVI i XVII w. o grzywnach za budowę grobli na Bugu, co związane było z niekontrolowanym rozprzestrzenianiem się młynów wodnych.

Sposób produkcji mąki ewoluuje wraz z postępem technologicznym, nie zmieniając zasadniczo istoty procesu, który polega na mechanicznym ścieraniu ziarna. Człowiek w celu jej uzyskania wykorzystywał to, co pozostawało w zasięgu epoki – od siły własnych mięśni, po zwierzęta pociągowe, energię wiatru, wody – a później również moc z kotłów parowych. Zwieńczeniem procesu były młyny motorowe, a w końcu urządzenia zasilane energią elektryczną.

„Oto np. w okolicy Tykocina, gdzie mieszkam, lud, aby miewać lepszą mąkę, zaczął zarzucać domowe żarna, a pomyślniejsi włościanie i zagonowa szlachta poczęli budować młyny wietrzne” – tak w 1880 r. do Gazety Warszawskiej pisał Zygmunt Gloger, znakomity historyk, archeolog i etnograf wywodzący się z regionu dzisiejszego województwa podlaskiego.

Gloger uchwycił istotny moment przeobrażeń społeczno-ekonomicznych w regionie, gdy metody przemysłowe zaczęły zastępować produkcję mąki po gospodarstwach. Burzliwy rozwój branży przerwała II Wojna Światowa. W Polsce Ludowej produkcję mąki przejęło państwowo - spółdzielcze przedsiębiorstwo Polskie Zakłady Zbożowe, w ramach którego otworzono m. in. funkcjonujący do dziś (po przekształceniach) zakład w Białymstoku. W regionie funkcjonują też mniejsze przedsiębiorstwa z wielopokoleniową tradycją rodzinną.

To właśnie Podlaskie Zakłady Zbożowe dokonały zgłoszenia Mąki z Podlasia do Krajowej Listy Produktów Tradycyjnych. Skupia ona produkty zakorzenione w tradycji, silnie związane z danym obszarem i jego społecznością, produkowane w oparciu o lokalne surowce.

mat. PZZ, opr. ms, fot. PZZ