Marszałek Województwa Podlaskiego odwiedził Izbę Pamięci w Areszcie Śledczym przy ul. Kopernika 21, kwaterę Żołnierzy Wyklętych na Cmentarzu Wojskowym. Złożył również kwiaty przed pomnikiem Danuty Siedzikówny „Inki”, sanitariuszki V Wileńskiej Brygady Armii Krajowej zamordowanej po wojnie przez komunistów, przy kinie "Ton" przed tablicą, która upamiętnia miejsce, gdzie skazywano żołnierzy Polski Podziemnej oraz przy Podlaskim Urzędzie Wojewódzkim, gdzie od 1944 do 1952 roku znajdowało się miejsce przesłuchań i kaźni Żołnierzy Niezłomnych.

- Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych przypomina nam wszystkim o bohaterskiej postawie ludzi, którzy podjęli decyzję o prowadzeniu dalszej walki z sowieckim okupantem po zakończeniu II wojny światowej. Ich odwaga, męstwo, wychowanie w duchu patriotycznym, zdolność do największego poświęcenia sprawiły, że nie wahali się, by prowadzić samotną wojnę przeciwko zniewoleniu narodu polskiego, z którym pogodziły się zachodnie mocarstwa. Historia walk Żołnierzy Niezłomnych wpisuje się w dzieje naszego regionu, ponieważ oddziały wojsk antykomunistycznego podziemia niepodległościowego walczyły o wolność tych ziem. Dziś pamiętając o ich bohaterskich czynach oddajemy im należny hołd - powiedział marszałek Artur Kosicki.

Izba Pamięci Aresztu Śledczego w Białymstoku

W piwnicach budynku administracji aresztu, miejscu egzekucji setek ofiar z lat 1939-1945, funkcjonuje od 15 października 2018 roku Izba Pamięci Aresztu Śledczego w Białymstoku. Została ona utworzona z inicjatywy Okręgowego Inspektoratu Służby Więziennej oraz Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej (IPN) w Białymstoku. Izba służy jako miejsce, gdzie przedstawione są życiorysy ofiar, których szczątki były wydobywane na terenie białostockiego aresztu śledczego i terenie przyległym. Wyniki prowadzonych prac oraz skala ekshumacji (kilkaset wydobytych szkieletów) wpłynęły na podjęcie decyzji o usytuowaniu miejsca pamięci ofiar na terenie dzisiejszego aresztu.

Cmentarz Wojskowy w Białymstoku

Powstał w początkach 1920 roku z zamiarem pochowania tam poległych w walkach na terenie Białegostoku i okolic w 1919 roku.

Cmentarz Wojskowy jest miejscem pochówku m.in.: żołnierzy Wojska Polskiego, którzy polegli w czasie I i II wojny światowej, uczestników wojny polsko-bolszewickiej 1920 r., żołnierzy Armii Czerwonej, członków Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego (KBW), zwalczających antykomunistyczne podziemie niepodległościowe, milicjantów, żołnierzy Armii Krajowej oraz Żołnierzy Niezłomnych, których szczątki zidentyfikowano kilka lat temu w wyniku prowadzonych ekshumacji przez IPN.

Pomnik Danuty Siedzikówny „Inki” na białostockich Plantach

Danuta Siedzikówna urodziła się 3 września 1928 r. we wsi Guszczewina koło Narewki. Była sanitariuszką V Wileńskiej Brygady Armii Krajowej. W 1943 r. w wieku 15 lat złożyła przysięgę AK i odbyła szkolenie sanitarne. Skazana na karę śmierci w 1946 roku. Wyrok wykonano 28 sierpnia 1946 r. w gdańskim więzieniu.

Pomnik bohaterskiej sanitariuszki, która w czasie bestialskiego śledztwa prowadzonego przez funkcjonariuszy UB nie wydała żadnego z towarzyszy broni, został odsłonięty 1 marca 2018 roku na białostockich Plantach w Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych.

Tablica upamiętniająca miejsce skazywania żołnierzy Polski Podziemnej przy kinie „Ton”

W latach 40. i 50. w sali kina „Ton” w Białymstoku odbywały się procesy pokazowe żołnierzy Polski Podziemnej walczących z narzuconą Polsce siłą – komunistyczną władzą. W wielu spośród wydanych wyroków zasądzono karę śmierci. Tak działo się, gdy w lipcu 1946 roku odbywał się tam proces 24 członków Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”, z zastępcą komendanta Okręgu WiN Białystok, ppłk. Aleksandrem Rybnikiem „Jerzym” na czele. Zapadło wówczas 7 wyroków śmierci.

We wrześniu 1949 roku sądzono w tym miejscu dowódców Pogotowia Akcji Specjalnej Okręgu Narodowego Zjednoczenia Wojskowego Białystok – kpt. Romualda Rajsa „Burego” i ppor. Kazimierza Chmielowskiego „Rekina”. Również oni obaj zostali skazani w tzw. pokazowym procesie przez komunistyczny sąd na karę śmierci.

Tablica upamiętniająca skazywanie na śmierć w sali kina „Ton” wszystkich żołnierzy Polski Podziemnej została odsłonięta we wrześniu 1989 roku. Jej inicjatorem i fundatorem było NSZZ „Solidarność”.

Tablica na budynku Sądu Apelacyjnego

Tablica upamiętnia miejsce uświęcone krwią polskich patriotów. W latach: 1939 – 1941 oraz 1944 – 1945 mieścił się tam sowiecki NKWD. Następnie, do 1952 roku była to siedziba Urzędu Bezpieczeństwa, organu bezpieki Polski Ludowej.

W tym budynku przy ul. Mickiewicza 5 poddawano brutalnym przesłuchaniom i śledztwu wielu Polaków. Byli wśród nich nie tylko żołnierze podziemia niepodległościowego, ale także zwykli obywatele objęci różnymi formami represji ze strony komunistycznej władzy. Podczas przesłuchań wiele osób straciło życie na skutek stosowania tortur. W piwnicy obiektu, w pomieszczeniu magazynowym, gdzie znajdowała się jedna z cel aresztu, zachowały się jeszcze napisy osób więzionych tam w latach 40. i 50.

Inskrypcja na tablicy określa budynek jako miejsce przesłuchań i kaźni Polaków.

Pamięć polskich bohaterów uczcili również Dariusz Piontkowski - wiceminister edukacji, Bodan Paszkowski - wojewoda podlaski, Tomasz Madras - zastępca wojewody podlaskiego, żołnierze i oficerowie 1. Podlaskiej Brygady Obrony Terytorialnej, przedstawiciele Rady Miasta Białegostoku, harcerze ZHP oraz władze białostockiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej.

Cezary Rutkowski, Jerzy Górko
fot.: Piotr Babulewicz