Rozpoczęta 22 maja 1941 r. deportacja, dotyczyła głównie mieszkańców Małopolski Wschodniej (w nazewnictwie sowieckim - Zachodniej Ukrainy). Objęła ona – inteligencję zawodową, kolejarzy, wykwalifikowanych robotników i rzemieślników, zamożnych rolników, uchodźców z Polski zachodniej i środkowej, a także rodziny osób rozstrzelanych i aresztowanych za działalność „kontrrewolucyjną” oraz rodziny osób ukrywających się lub zbiegłych pod okupację niemiecką.

Masowe deportacje z terenów tzw. Zachodniej Białorusi

Bezpośrednią kontynuacją majowych wywózek Polaków z Małopolski Wschodniej były dokonane w czerwcu 1941 roku masowe deportacje polskich obywateli zamieszkałych na terenie tzw. Zachodniej Białorusi, w tym na obszarze przedwojennego województwa białostockiego. Na szczęście, nie przeprowadzono ich do końca z powodu wybuchu wojny sowiecko-niemieckiej. Część transportów utknęła 22 czerwca 1941 r. i nie dojechała na miejsce swojego przeznaczenia, czyli na Syberię oraz do Kazachstanu.

Cztery wielkie sowieckie deportacje z lat 1940–1941 miały doprowadzić do zniszczenia śladów polskiej państwowości na zajętych przez Sowietów obszarach Kresów Wschodnich oraz ich unifikacji ze Związkiem Sowieckim.

Element kontrrewolucyjny

Wywózki objęły przede wszystkim polską elitę, która była częścią społeczeństwa najbardziej świadomą swej narodowości i przynależności państwowej. Deportowanych traktowano jako „element kontrrewolucyjny”, destabilizujący sowiecki ład na zajętych terenach. Usunięcie intelektualnej i kulturalnej elity było więc podstawowym warunkiem skutecznej sowietyzacji i pełnej aneksji polskich Kresów Wschodnich.

W sumie, według danych NKWD, w czterech wielkich deportacjach wywieziono w latach 1940-1941 w głąb Związku Sowieckiego około 350 tys. Polaków.

 opr. Jerzy Górko
red.: Barbara Likowska-Matys