W ocenie historyków zajmujących się badaniem tematyki Holocaustu, dramat ludności żydowskiej w Białymstoku, który miał miejsce 79 lat temu, był początkiem ich eksterminacji. Na wezwanie niemieckich władz okupacyjnych wszyscy mężczyźni i młodzi chłopcy narodowości żydowskiej przybyli do Wielkiej Synagogi, po czym zamknięto ich i podpalono budynek. W pożarze zginęło od 700 do 2 tys. Żydów.

Jak wynika z pisemnej relacji Józefa Bartoszko, polskiego dozorcy, pożar przetrwało kilkanaście osób. Stało się tak, ponieważ narażając własne życie zdołał otworzyć tylne okno Wielkiej Synagogi. Jego świadectwo znajduje się w Żydowskim Instytucie Historycznym w Warszawie.

Wielka Synagoga znajdowała się przy ulicy Bożniczej w Białymstoku, obecnej ul. Suraskiej. Budynek, który został wzniesiony w latach 1909-1913, był jedną z najbardziej okazałych budowli miasta i dopełnieniem krajobrazu miejskiego.  

Przed wybuchem II wojny światowej w Białymstoku żyło blisko 50 tys. Żydów. W mieście znajdowały się instytucje kulturalne, szkoły, oraz kluby sportowe prowadzone przez ludność żydowską. Po 1945 r. ocalało zaledwie kilkaset osób.

Cezary Rutkowski