Eliza Orzeszkowa urodziła się 6 czerwca 1841 roku we wsi Miłkowszczyzna (w rejonie grodzieńskim) pod panieńskim nazwiskiem Pawłowska. Dzieciństwo spędziła głównie w Grodnie, gdzie z resztą rodziny przeprowadziła się po śmierci ojca. Bardzo szybko zaczęła przejawiać talent literacki, od najmłodszych lat uwielbiała czytać i wymyślać ciekawe opowieści.

Życie osobiste

W wieku 16 lat Eliza wróciła do Miłkowszczyny, gdzie poznała Piotra Orzeszkę, którego rok później poślubiła. Małżeństwo nie było idealne – mąż nie podzielał fascynacji wsią. W efekcie w 1859 roku doszło do unieważnienia małżeństwa.

W 1870 roku Orzeszkowa, nieradząca sobie z zarządzaniem majątkiem, postanowiła sprzedać Miłkowszczyznę i zamieszkała ponownie w Grodnie, gdzie zajęła się pisaniem. W 1894 roku ponownie wyszła za mąż – tym razem za wieloletniego przyjaciela Stanisława Nahorskiego, który niestety niespełna dwa lata później zmarł.

Zadebiutowała w 1866 roku

Dorobek pisarski Orzeszkowej jest duży i znaczący dla polskiej kultury literackiej. Debiutowała ona pod koniec lat sześćdziesiątych XIX wieku, wydając w 1866 roku zbiór nowel zatytułowany "Obrazek z lat głodowych". Następnie, w 1868 roku ukazał się jej pierwszy większy utwór prozatorski, powieść "Ostatnia miłość". Ciekawym tematem w jej dorobku pisarskim był problem asymilacji polskich Żydów, który ukazała w wydanej w 1879 roku powieści „Meir Ezofowicz”.

Nominacja do literackiej Nagrody Nobla

Najważniejszym i najbardziej poczytnym dziełem pisarki okazała się powieść z 1888 roku pt. "Nad Niemnem". We wspaniały sposób przedstawia ona panoramę polskiego społeczeństwa drugiej połowy XIX wieku, nawiązując do doświadczeń związanych z powstaniem styczniowym.

Za powieść „Nad Niemnem”, dwukrotnie: w 1904 i 1909 roku, Eliza Orzeszkowa była nominowana do literackiej Nagrody Nobla. W dokumentach dotyczących nominacji można było przeczytać, że „O ile w tekstach Sienkiewicza bije szlachetne polskie serce, to w twórczości Elizy Orzeszkowej bije serce człowieka” – jednak ostatecznie nigdy nie otrzymała nagrody.

Eliza Orzeszkowa zmarła w wieku 69 lat – 18 maja 1910 roku w Grodnie

oprac.: Jerzy Górko