Treść albumu zawarta jest w trzech rozdziałach. W pierwszym omówiona jest ogólna charakterystyka drewnianych budynków mieszkalnych na Białostocczyźnie, w drugim powstanie i rozwój zdobnictwa, opisana jest technika wykonywania detali wraz z charakterystyką motywów zdobniczych. Trzeci rozdział, najobszerniejszy, przedstawia detale zdobnicze wiejskich domów, począwszy od ozdobnego szalowania ścian i szczytów, przez detale zdobiące same szczyty takie jak wiatrownice, rogowniki, sterczyny, czy wiatrowskazy po zdobienia okien, naroży oraz drzwi. W XIX-wiecznych domach te ostatnie wyróżniały się często ozdobnym szalunkiem zewnętrznej powierzchni, co także można zobaczyć w albumie. Bez wątpienia na Podlasiu dekoracyjnością wyróżniają się ganki i werandy, których kilkadziesiąt ilustracji znajdziemy również w wydawnictwie. 

- Książka jest adresowana do wszystkich osób zainteresowanych drewnianym budownictwem – podkreśla dr Artur Gaweł. – Mam nadzieję, że będzie służyć jako wzornik wszystkim tym osobom, które będą chciały odtworzyć detale zdobnicze zgodnie z regionalną tradycją.

Podsumowanie kilkudziesięciu lat pracy

Przedstawiony w publikacji materiał ilustracyjny został zebrany w blisko czterystu miejscowościach, co wymagało wielu lat pracy. Jak pisze we wstępie autor, album jest podsumowaniem jego blisko trzydziestoletniej pracy dokumentacyjnej w terenie, najstarsze zdjęcia i rysunki są powstały w 1993 roku.

– Wydanie tej książki to dla mnie ogromna satysfakcja, gdyż jest ona, od początku do końca, moim dziełem. Sam przygotowałem teksty, wykonałem zdjęcia i wszystkie rysunki. To wymagało ogromnej pracy.

Rozszerzony został tekst, dwukrotnie powiększona została liczba fotografii i rysunków, co w sumie dało blisko tysiąc ilustracji. Album ma też dwukrotnie większy niż w przypadku dwóch poprzednich wydań format, a ma to niezwykle istotne znaczenie w przypadku publikacji o tego typu charakterze.

Ginący świat na unikatowych fotografiach

Większe fotografie zdecydowanie lepiej oddają urok drewnianych budynków i zdobiących je detali, pozwalając czytelnikowi podziwiać każdy ich szczegół. Wartość materiału ilustracyjnego zawartego w książce wynika z jego dokumentacyjnego charakteru, z roku na rok ubywa drewnianych domów o walorach zabytkowych, a te które jeszcze pozostały, straciły w wyniku remontów swój pierwotny wygląd, w tym także zdobiące je detale, takie jak nadokienniki, listwy podokapowe czy też okiennice. Obecnie na masową skalę wymienia się drewniane okna na wykonane z PCV, a dodatkowo estetykę budynków całkowicie burzy montowanie przyłączy energetycznych z biegnącymi na zewnątrz ścian białymi karbowanymi rurami. Dziś wykonanie zdjęć, na których budynki wyglądają tak, jak tuż po ich wybudowaniu, jest praktycznie niemożliwe, a wiele z zawartych w albumie fotografii ma wartość archiwalną, gdyż fotografowanych obiektów po prostu już nie ma. Dotyczy to również samych detali zdobniczych, które bardzo często podczas remontów są usuwane i niszczone. Trzeba też dodać, że drewno z którego są wykonane pod wpływem warunków atmosferycznych niszczeje, stąd też po kilkudziesięciu latach wiele detali jest w bardzo złym stanie, praktycznie wymagają one wymiany.

Detale zdobnicze ze zbiorów Muzeum

W trzecim wydaniu zamieszczono też detale zdobnicze znajdujące się w zbiorach Podlaskiego Muzeum Kultury Ludowej, którego kolekcje także w tej dziedzinie są naprawdę bogate.  Świadczy o tym chociażby otwarta w ubiegłym roku wystawa zdobionych drzwi wiejskich domów na Białostocczyźnie. W Muzeum oprócz czasowej i stałej wystawy poświęconej zdobnictwu architektonicznemu można podziwiać też zdobione domy z naszego regionu.

„Zdobnictwo drewnianych domów na Białostocczyźnie” to książka, o którą nieustannie pytają zainteresowani drewnianym budownictwem czytelnicy z całej Polski. Nakład poprzednich wydań już dawno się wyczerpał. Okazuje się, że piękno drewnianych domów Białostocczyzny budzi zainteresowanie zarówno tych, którzy mają je w zasięgu ręki, czyli mieszkańców tego regionu, jak i osób z innych części kraju. 

źródło i fot.: Podlaskie Muzeum Kultury Ludowej

oprac. Małgorzata Sawicka