„Najpierw ptaki, potem my. Jeśli nie zrobimy czegoś – człowiek będzie następny na Czerwonej liście”: to słowa z przedmowy napisanej przez pisarkę Margaret Atwood i pisarza Graeme Gibsona.

Po trzech latach prac konsorcjum kierowane przez BirdLife International opublikowało wyniki badań zleconych przez Komisję Europejską. To nowa Czerwona lista ptaków Europy. Publikacja ta będzie wytyczać kierunki dla europejskiej polityki ochrony przyrody w nadchodzących latach. Czerwona lista, przygotowana zgodnie z metodologią IUCN, jest powszechnie uznawana za najbardziej wiarygodny i obiektywny system oceny ryzyka wymierania gatunków.

Na Czerwonej liście ptaków Europy znalazło się 15 gatunków z regularnie lęgowych w Polsce: orlik grubodzioby (EN: gatunek bardzo wysokiego ryzyka, silnie zagrożony wyginięciem), rycyk, głowienka, ostrygojad, czajka, kulik wielki, zimorodek, srokosz, wodniczka, turkawka (VU: gatunki wysokiego ryzyka, narażone na wyginięcie) oraz mewa srebrzysta, droździk, świergotek łąkowy, kania ruda i łyska (NT: gatunki niższego ryzyka ale bliskie zagrożenia).

Według Karmenu Vella, europejskiego komisarza ds. środowiska, rybołówstwa i polityki morskiej: „Raporty te zawierają pewne niepokojące statystyki, ale pokazują także wartość dobrze ukierunkowanych działań na rzecz ochrony różnorodności biologicznej. Zarówno ekonomicznie jak i społecznie jesteśmy bowiem zależni od usług środowiskowych. Naszym zadaniem jest znalezienie sposobów na wykorzystanie tych sukcesów i powieleniu ich w innych obszarach. To również cenny wkład do trwającej właśnie procedury Fitness Check w sprawie dyrektyw – Europa potrzebuje prawa z dziedziny ochrony przyrody, które będzie adekwatne do swoich celów".

Za pośrednictwem strony www.naturealert.eu/pl mieszkańcy 28 unijnych krajów, w tym także Polski, mogą wziąć udział w procesie Fitness Check i wyrazić swoje poparcie dla prawa chroniącego naturę. Zachęca do tego 100 organizacji zajmujących się ochroną środowiska, w tym OTOP, ClientEarth i WWF.

Iván Ramírez, szef ochrony przyrody w BirdLife International z Oddziału Europa i Azja skomentował: „Nowa Czerwona lista ptaków Europy jest wezwaniem do obrony naszego środowiska. To inspirujące widzieć, że wiele gatunków jest odzyskiwanych dzięki działaniom ochronnym wspieranym przez najważniejsze narzędzia, takie jak dyrektywa ptasia i program LIFE. Jednak jest też szokujące, jak wiele gatunków, które kiedyś były powszechne, jest teraz wymienianych jako zagrożone. Głęboko niepokojąca jest perspektywa istnienia świata bez maskonurów, turkawek, czajek i rycyków".

Główne ustalenia Czerwonej listy ptaków Europy:

• 18% z 451 gatunków jest ocenianych jako zagrożone wyginięciem na poziomie 27 państw UE. To 82 gatunki, z których 11 jest krytycznie zagrożonych (CR), 16 zagrożonych (EN) i 55 narażonych (VU).

• 13% z 533 gatunków jest zagrożonych na poziomie europejskim. To w sumie 67 gatunków, z których 10 jest krytycznie zagrożonych (CR). Wśród nich jest: czajka towarzyska, trznadel złotawy, kulik cienkodzioby i burzyk balearski. Badania wykazały również, że 18 gatunków jest zagrożonych (EN), a 39 narażonych (VU).

• Negatywne trendy: 29 gatunków zostało dopisanych do listy od 2004 roku (wcześniej uważane były za najmniejszej troski, teraz są zagrożone lub bliskie zagrożenia w Europie). Znajdziemy tu turkawkę, ostrygojada, maskonura, alkę, świergotka łąkowego, pardwę mszarną, mewę trójpalczastą oraz głowienkę. Sytuacja niektórych gatunków, które miały kłopoty już dziesięć lat temu nadal się nie poprawiła, np.: ścierwnik, wodniczka, czajka, orlik grubodzioby i strepet.

• Zmiany: 20 gatunków wcześniej uważanych za regionalnie zagrożone jest obecnie klasyfikowanych jako najmniejszej troski (LC) w Europie (chociaż niektóre są nadal zagrożone globalnie). Należą do nich np. pelikan kędzierzawy, podgorzałka, kania czarna, pustułeczka, kurhannik, rybitwa krótkodzioba, nur czarnoszyi i drop. Kolejne 25 gatunków jest wciąż zagrożonych w Europie, ale ma niższe ryzyko wyginięcia niż dziesięć lat temu, a ich poziom zagrożenia został obniżony. Na przykład petrel maderski i gil azorski wcześniej uznane za krytycznie zagrożone (CR), obecnie są klasyfikowane jako zagrożone (EN).

Czerwona lista zagrożonych gatunków zawiera informacje taksonomiczne, status ochrony i dane na temat rozmieszczenia zwierząt, roślin i grzybów, poddanych ocenie zgodnie z kryteriami IUCN Red List. System ten jest przeznaczony do określenia względnego ryzyka wyginięcia, a głównym celem Czerwonej listy jest skatalogowanie i zaznaczenie tych gatunków, które stoją przed największym ryzykiem wyginięcia (czyli te wymienione jako krytycznie zagrożone, zagrożone i narażone). Czerwona Lista IUCN zawiera również informacje dotyczące taksonów, które są klasyfikowane jako wymarłe lub wymarłe na wolności; tych, które nie mogą być oceniane ze względu na niewystarczającą dane oraz tych, które są bliskie spełnienia progów zagrożenia.

Dane dotyczące ptaków opracowało w latach 2012-2015 konsorcjum z udziałem European Bird Census Council, Wetlands International, IUCN, BTO, Sovon, RSPB, Czech Society for Ornithology oraz BirdLife Europe. Badania prowadzone były w ramach projektu finansowanego przez Komisję Europejską, a prowadzonego przez BirdLife International.

Czerwona lista ptaków Europy przedstawia dane dot. poziomu zagrożenia wyginięciem dla wszystkich gatunków ptaków występujących naturalnie w Europie, od Atlantyku do Uralu. BirdLife łączy oficjalne dane przekazywane przez państwa członkowskie UE na mocy Art. 12 Dyrektywy ptasiej z równoważnymi danymi gromadzonymi i dostarczanymi przez partnerów BirdLife i innych kluczowych współpracowników w innych krajach Europy oraz ocenia regionalne ryzyko wyginięcia regularnie występujących gatunków za pomocą regionalnych kryteriów IUCN Red List.

Dane dla Polski zostały zaraportowane w ramach art. 12 Dyrektywy ptasiej przez polskie agencje rządowe (Generalną Dyrekcję Ochrony Środowiska i Główny Inspektorat Ochrony Środowiska).
W przygotowaniu tych danych brało udział Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków.

Zdjęcia wysokiej jakości dostępne są pod tym linkiem