Na każdej karcie albumu jest tylko jedno zdjęcie, przyklejone bez specjalnej troski o regularność czy symetrię. Przykuwające uwagę szczegółem. Poważne spojrzenia mężczyzn stojących przed drewnianym barakiem. Tablica z napisem w języku angielskim i polskim: „American Joint Distribution Committee Kuchnia”. Golibroda w trakcie pracy. Chłopiec z twarzą owiniętą brudną szmatą, jako panaceum na natarczywy ból zęba. Kobieta opiekująca się grupą dzieci… Małe historie splecione i przenikające się z jedną ogromną.
Wielką historię przybliża nam profesor Daniel Boćkowski. Jej skala odpowiada liczbie mieszczącej się w przedziale między 770 tysięcy (według szacunków sowieckich) po ok. 1,5 miliona (zdaniem władz w Warszawie) mieszkańców terenów Rosji bolszewickiej, którzy w chwili podpisania traktatu ryskiego w 1921 roku mogli ubiegać się o polskie obywatelstwo i powrót do kraju. Wśród nich byli między innymi jeńcy cywilni i wojenni, uchodźcy, internowani, emigranci, ale też potomkowie powstańców zesłanych do Rosji w latach 1830-1865, potrafiący udowodnić, że są nie dalej niż w trzecim pokoleniu potomkami osób, które stale zamieszkiwały na terytorium dawnej Rzeczypospolitej Polskiej.
Historie mniejsze odczytują z fotografii twórcy, którzy przyjęli zaproszenie do udziału w projekcie: Ilona Wiśniewska, Piotr Nesterowicz, Wojciech Nowicki, Daniel Odija, Michał Olszewski i Filip Springer. Każde z nich, na podstawie dwóch wybranych przez siebie zdjęć, przygotowało oryginalne teksty literackie, inspirowane opowieścią zamkniętą w kadrze. Fotografie wyznaczyły granice w jakich się poruszali, natomiast forma tekstu (esej, reportaż, opowiadanie) pozostała ich swobodnym wyborem. Powstały w ten sposób zbiór prezentuje zatem opowieści różnorodne - budowane wokół detalu lub rozpatrujące zagadnienie w szerokiej perspektywie - ale każdą z nich cechuje uwaga i głęboki szacunek wobec bohaterów zdjęć.
Wystawa, która prezentowana będzie przez cały miesiąc październik na Placu im. Jana Pawła II w Białymstoku, składa się z fotografii i fragmentów tekstów. Wersja pełna, razem z audiodeskrypcją, tłumaczeniem na język migowy, filmem w reżyserii Bartosza Tryzny (stanowiącym integralną część ekspozycji) znajdzie się na stronie www.sybir.com.pl, do której prowadzą umieszczone na każdej planszy kody QR. Ekspozycji towarzyszyć będzie katalog w formie reprintu albumu, z dołączonymi tekstami.
Projekt dofinansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.